Willem Boeke, energietransitieadviseur bij Everything Sustainable, schreef de volgende repliek op het Volkskrant-artikel van Kroon & Kroon van 4 april 2018
——————————————
Het duo Arie en Martin Kroon roepen in de Volkskrant van 4 april 2018: Wiebes blijf van onze ketel af!
Dat klinkt angstig, ja bijna paniekerig en dan is het goed om even goed naar de argumenten te kijken:
Allereerst schrijven ze: Consumenten hebben geen idee wat erbij komt kijken om je huis met dure (cursivering van mij) warmtepompen te verwarmen. Afgezien van de framing door het woordje “dure” klopt dit nog wel. Consumenten moeten beter voorgelicht worden.
Maar dan komen de heren met 5 argumenten om warmtepompen te roetzwart te maken.
1. Als eerste argument tegen de warmtepompen wordt de toepassing van broeikasgevaarlijke HFK-koudemiddelen en het weglekken daarvan gebruikt. Dit is een beetje ongenuanceerd: Er is al sedert 2013 uitfaseringswetgeving in de EU van kracht en dat werkt ook. Bovendien is sedert 15 okt 2016 het wereldwijde Kigali akkoord van kracht en ook is er al sprake van een afname van het ozongat. Het is inmiddels goed mogelijk om een warmtepomp te kiezen met een koudemiddel met een lage GWP (Global warming potential). En anders dan in bijv. airco’s van auto’s is het koudemiddel-circuit in de meeste warmtepompen geheel van metaal en is er geen sprake van lekkage.
2. Het tweede argument is een halve waarheid: Inderdaad, energielabel-D-gebouwen moeten eerst worden aangepakt voordat er een warmtepomp wordt geplaatst. Het rendement (de zgn COP-waarde: de verhouding tussen de afgegeven, aan de omgeving onttrokken, warmte t.o.v. de opgenomen elektrische energie) valt bij hoge afgiftetemperaturen flink terug. Dus is er een lage-temperatuur-afgiftesysteem (bijv. vloerverwarming) nodig. En dat werkt pas wanneer het gebouw voldoende is geïsoleerd en voldoende kierdicht is. Dit argument is dus geen argument tégen warmtepompen, maar vóór voorafgaande aanpak van slechte gebouwen.
Vervolgens wordt over terugverdientijden van warmtepompen gesproken. De warmtepomp heeft inderdaad een vergelijkbare levensduur als een (HR-)gasketel. Maar het begrip “terugverdientijd” is een hardnekkig frame. Alsof uitsluitend de terugverdientijd bepalend is voor een investering. Ooit iemand in de showroom horen informeren naar de terugverdientijd van een nieuwe auto? Het antwoord is ook simpel: Oneindig! Je verdient de meeste dingen nooit terug.
De comfortwinst van een lage-temperatuursysteem en goede isolatie en ventilatie hoeft dus ook niet per se aangeschaft te worden op basis van een terugverdientijd van de investering. Bovendien: Elke calculatie van een terugverdientijd doet allerlei aannames over de toekomst en je kunt er daarom dus alle kanten mee op.
3. Bij argument 3 gaan de heren echt de bietenbrug op. Ze stellen dat warmtepompen minder energie-efficiënt zijn dan fabrikanten opgeven en dus minder bijdragen aan CO2 reductie. En vervolgens wordt de HR-ketel met meer dan 100 % rendement ten tonele gevoerd. Die bestaat natuurlijk niet. De aanduiding “meer dan 100 % rendement” slaat op het terugwinnen van warmte uit het rookgaskanaal. In vergelijking met oudere HR-ketels, waarbij voor de bepaling van het rendement nooit naar de verloren warmte via het rookgaskanaal werd gekeken, wordt dan weliswaar een beter rendement gehaald, maar uiteraard nooit méér dan de totale verbrandingswarmte van aardgas. En dat is per m3 aardgas in de energie-eenheid Joule: 35.170.000 Joule (of 35,17 MJ; mega Joule).
Een kilowattuur (kWh) elektriciteit heeft een energie-inhoud van 3,6 MJ. Dus ja, als ik mijn CV-water ga verwarmen met een elektrische dompelaar, gaat het verhaal van de heren Kroon wel op: Dan zou ik inderdaad zo’n 83 % van de gebruikte elektriciteit gewoon fossiel moeten noemen. En feitelijk méér vanwege de verliezen in de centrale. Maar als ik in dezelfde A-label woning de HR-ketel vervang door een warmtepomp bespaar ik echt veel energie! De heren Kroon noemen 500-1000 m3 aardgas. Dat is dus 18 – 35 GJ (Giga Joule)! En als ik dan de ketel vervang door een warmtepomp zou dit tot een verdubbeling van de stroomkosten leiden. Maar liefst zo’n 3500 kWh (overigens zonder een marge met een factor 2)! Maar zo veel is dat niet. Het komt immers overeen met 3500x 3,6 = 12.600 MJ = 12,6 GJ! Veel minder dan met gas! Dát is dus de belangrijke bijdrage van de overstap op een warmtepomp. En dat helpt “Groningen” wel degelijk!
Wat wel vervelend is, is dat een kWh elektriciteit zo’n € 0,20 kost terwijl voor aardgas nog steeds slechts ca € 0,65 / m3 wordt neergeteld. Dus 750 m3 gas kost € 488 en 3500 kWh kost € 700. Conclusie: In verbruikskosten wordt de warmtepomp helaas pas gunstig als je echt de hoge COP-waarde van 4-5 haalt. En daarvoor is een lage-temperatuur-afgiftesysteem (bijv. vloerverwarming) noodzakelijk.
Het eerlijke verhaal is dus: Ja een warmtepomp bespaart echt veel energie en het is diep triest dat in de veel lagere kosten van aardgas (op energiebasis) geen maatschappelijke kosten van o.m. klimaatverandering zijn verwerkt.
4. De heren Kroon melden dat er vaak beweerd wordt dat warmtepompen “Zero-CO2 emission” zouden zijn als je het verbruik met zonnestroom compenseert. Ik ken die beweringen niet, maar het helpt toch echt wel om het stroomverbruik van de warmtepomp te compenseren door de eigen opwekking van stroom door PV-zonnepanelen. En ja, ’s nachts schijnt de zon niet en hebben we dus het grid (elektriciteitsnet) nodig. Opslag van zonne- en windenergie is zeker nodig en één van de interessantere opties daarbij is “power-to-gas” (afgekort als P2G). Daarbij wordt op zonnige of winderige dagen een overschot aan stroom benut om water te splitsen in zuurstof en waterstofgas. Dat waterstofgas kan als zodanig worden gebruikt. Met een katalysator kun je ook waterstofgas laten reageren met CO2 uit de lucht (of van andere bronnen) tot methaangas. Op die manier gemaakt “syngas” kan dan de rol van opslag voor energie vervullen. Momenteel is dit nog geen rendabele optie, maar dat waren zonnepanelen indertijd ook niet. Er zijn overigens ook allerlei andere opslagmogelijkheden, zoals het oppompen van water in stuwmeren voor een waterkrachtcentrale, of het benutten van de accu’s in elektrische auto’s.
5. De argumenten over het tekort aan vakmensen is momenteel wel een dingetje en Uneto-VNI voorzitter Terpstra moet daar inderdaad aan de bak, maar dat het installeren van een warmtepomp zo ingewikkeld is klopt niet. Sterker nog, bij een tekort aan vakmensen levert de potentieel onoordeelkundige montage van gasketels een beduidend hoger risico op, wat ook blijkt uit de woonhuisontploffingen die zich toch elk jaar weer een paar keer voorzien. Het klopt dat voor de montage van een warmtepomp nieuwe kennis nodig is. Er moet een lage-temperatuur-afgiftesysteem zijn (bijv. goede vloerverwarming) met meestal dikkere leidingen en de capaciteit in de meterkast moet toereikend zijn. Maar dan een duidelijke montage-instructie is op zich voldoende voor de montage. Goede inregeling van de besturingselektronica is een andere zaak, maar ook dat kan heel goed via duidelijke instructiesets worden aangepakt.
De heren besluiten hun warmtepomp-tirade met:
“Hoe Groningen dan helpen? Eerst de energieverspilling verminderen en megaverspillers aanpakken, energiebesparing maximaliseren, extra isolatie verplichten, zonnepanelen op bedrijfsgebouwen verplichten (rendabel!), meer wind-op-land, lage-temperatuurwarmtenetten en diepe aardwarmte versneld ontwikkelen, en lokale warmtebronnen zoals riothermie, geothermie en energie uit oppervlaktewateren benutten.”
Mijn reactie: Eens! We moeten al dit soort zaken naast elkaar doen. Niet het één of het ander. En bij die maximalisatie van energiebesparing hoort dus ook overschakeling op warmtepompen i.p.v. HR-ketels
En:
“Wiebes, blijf dus van de hr-ketel af; ook ná 2020 zal die miljarden kuub gas en CO2 besparen!”
Mijn reactie: Dit is dus grote onzin. HR-ketels, ook die met “meer dan 100 % rendement” besparen geen energie maar verbruiken alleen maar fossiel gas. Pas als ze geen Gronings en geen Russisch gas meer verbruiken maar syngas mag de liefhebber in een A-label woning van mij nog een HR-ketel handhaven.